Opmerkelijke Noordelingen: Jan Steunenberg en Wim de Swart
Dit verhaal verscheen eerder op 010web.nl, op 8 september 2021.
Rotterdam kent door de jaren heen aardig wat opmerkelijke inwoners. Niet alleen de beroepsbekenden zoals politici en artiesten, maar vooral ook veel ‘gewone’ Rotterdammers die wereldberoemd waren in Rotterdam. Als je je erin verdiept, kun je dan niet heen om Jan Albert Steunenberg en Willem de Swart. Decennia lang kwamen ze allerlei Rotterdammers tegen waarbij ze op al die mensen, om allerlei redenen, een diepe indruk maakten. Beiden waren ze tabaksverkopers. Willem omdat hij niet als een kasplantje door het leven wilde. Jan omdat hij zijn studie technisch tekenen had afgebroken om Wim de rest van zijn leven te helpen.
Sommige oudere Rotterdammers waren vooral onder de indruk van Willem, omdat de meervoudige gehandicapte man op een bepaald moment in zijn leven had besloten om niet als meer ‘kasplantje’ verder te leven, maar zich een weg door het leven te worstelen. Als eigenaar van een aantal sigarenzaken in het Oude Noorden en in Crooswijk en op zijn vaste stekkie op de markt aan de Binnenrotte maakte hij vervolgens veel indruk.
Anderen hadden juist respect voor Jan, die een groot deel van zijn leven opofferde om Willem te helpen. Hij gaf er zelfs een succesvolle studie voor op en aan het eind van zijn leven had hij zelf een handicapt; hij was helemaal vergroeid van het sjouwen met zijn metgezel. Hij duwde de grote zware rolstoel waarin Willem zat overal heen waar hij maar wilde, raapte alles op wat Willem opgeraapt wilde hebben, pakte wat Willem nodig had en versjouwde wat Willem versjouwd wilde hebben. Al dat geduw, gepak en gesjouw eiste op het laatst zichtbaar zijn tol.
Weer anderen hadden respect voor de heren omdat ze in 1969 in hun winkel aan de Erasmusstraat op brute wijze, midden in de nacht, werden overvallen. Ze brachten het er levend vanaf, hoewel Jan serieuze verwondingen, messteken in zijn gezicht, aan het voorval overhield. Beide heren sliepen ’s nachts in hun winkel en zo ook die nacht. Rond vier uur was Wim wakker geworden van gestommel en had de overvaller midden in diens zwarte masker gekeken. Hij eiste de inhoud van een geldkistje en Willem gaf hem dat ook. Maar niet lang daarna was ook Jan wakker geworden en hij was de overvaller te lijf gegaan. De buit van de overval bedroeg fl. 230,–. De dader werd in 1970 gegrepen en hoorde anderhalf jaar tegen zich eisen.
Jan Steunenberg werd in 1922 in Heemse (Overijssel) geboren en Willem de Swart in 1928. De geboorteplaats van deze laatste is bij ons niet bekend. Er deden veel geruchten over beide heren de rond en de meest onschuldige is het gerucht dat ze broers waren. Waarschijnlijk konden mensen zich niet voorstellen dat iemand zo gek zou zijn om een ander door het leven te duwen in een grote zware rolstoel. Dan moest het wel je broer zijn, maar dit gerucht is dus niet waar. Jan en Wim waren op geen enkele wijze familie van elkaar. Willem had een broer, Tony, en een zus, Willy.
Ze ontmoeten elkaar in 1960 als Jan als klant de winkel van Willem binnenstapt, een pakje sigaretten van een gulden koopt en betaalt met vijf gulden. In plaats van 4 gulden wisselgeld aan Jan terug te betalen zegt Wim: “Ach, laat maar zitten”. Een fascinatie voor de gehandicapte Willem is bij Jan geboren en hij zou hem nooit meer uit het oog verliezen.
Door de jaren heen kun je Jan en Willem op diverse plekken tegenkomen. In het Oude Noorden, Crooswijk en rond de markt aan de Binnenrotte. En soms, heel soms, ook daarbuiten, maar dan met name om ook tabak te verkopen op andere markten dan op de Binnenrotte. Niet alle ervaringen die mensen met de twee hadden waren even prettig. Vooral Willem, die eigenlijk alleen zijn ogen en zijn mond kon bewegen, kon nog wel eens tegen je uitvallen als je niet oppaste. Daarnaast zijn er veel herinneringen aan Willem van vrouwen die seksueel getinte opmerkingen van hem naar hun hoofd geslingerd kregen.
Dat laatste zagen de twee heren zelf anders. Jan daarover in een interview aan Het Vrije Volk in september 1981: “De grote kracht van Wim zat in zijn ondeugende ogen. Daar deed hij alles mee. Hypnotiseerde mensen. Voor ons winkeltje zat hij dan te bekkentrekken met zijn sigaretje schuin in zijn mond. En dan knipoogde hij tegen meisjes. Die liepen dan bij ons binnen, aangetrokken als door een magneet. En niet zomaar meisjes, nee, de mooiste meisjes van Rotterdam”.
Zoals gezegd gingen en gaan er veel geruchten over het tweetal. Zo wordt beweerd dat Willem niet altijd even aardig was tegen zijn trouwe metgezel. Een Oude-Noordeling: “Hij kon hem helemaal verrot schelden als het niet ging zoals hij wilde. Ik heb zelfs gehoord dat hij hem sloeg”. Wat daar allemaal van waar is weten we niet, wel weten we natuurlijk dat Wim helemaal niet in staat was om Jan te slaan. Hij kon immers alleen zijn ogen en zijn mond bewegen. Jan zelf heeft de beschuldigingen in ieder geval altijd ontkend en zijn vriend tot ver na diens dood de hemel in geprezen.
In 1979 verhuizen Willem en Jan naar nieuwbouw aan de Rottebocht in het Oude Noorden. Aan de Zwaanshalskade krijgt Willem een invalidenwoning toegewezen en buren moeten triest toekijken hoe hij zijn laatste dagen slijt voor het raam van die woning. Hij komt bijna niet meer buiten, gaat nog wel af en toe naar de markt, maar met steeds meer tegenzin. In september 1981 overlijdt hij op 52-jarige leeftijd aan een hartstilstand. In tegenstelling tot wat de dokters hem aan het begin van zijn leven wijs hadden gemaakt. Volgens hen zou hij niet ouder worden dan ’tegen de twintig’.
Later datzelfde jaar wordt Jan door zijn collega’s op de markt aan de Binnenrotte benoemd tot Man (en mens!) van het jaar 1981. Voornamelijk vanwege het respect dat zij hadden voor hoe hij Willem had verzorgd. Jan zelf vond dit maar onzin: “Ik heb altijd al een zwakke rug gehad, dit komt echt niet door het rondsjouwen van Wim hoor”. Zelf overlijdt Jan in april 1987.
Bron: Het Vrije Volk / Stadsarchief Rotterdam
Foto boven: De mishandelde J. Steunenberg en de invalide W. de Swart na de overval op hun sigarenzaak in de Erasmusstraat – Stadsarchief – Ary Groeneveld.
Foto onder: Portret van de sigarenwinkelier Swart, achter de sigarenwinkel in de Erasmusstraat 1969 – Stadsarchief Rotterdam – Alex de Herder
De Noordergids heeft ook een pagina op Facebook. Volg ons en krijg automatisch onze berichten in je nieuwsoverzicht. Ga naar de Noordergids op Facebook.
De open Facebookgroep Oude Noorden 010web is op zoek naar nieuwe leden.